Nastrój i emocje
Nastrój jest składową częścią temperamentu. Rozumiany jest jako stan psychiczny, który utrzymuje się przez pewien czas. Nastrój sięga godzin, dni, tygodni. Emocje pojawiają się na tle nastroju i są bardziej intensywne. Nastrój żadnego człowieka nie jest przez cały czas stały.
Istnieje również różnica w źródle nastroju i emocji. W przypadku emocji jest to pojedynczy bodziec, za to w przypadku nastroju zazwyczaj jest to łańcuch bodźców, np.: stały brak snu, pożywienia, ciągłe bycie lub duże nasilenie gęstości odczuwania danej emocji.
Czynniki warunkujące dobre samopoczucie młodzieży w środowisku domowym, to
Czynniki warunkujące dobre samopoczucie młodzieży w środowisku szkolnym
U osoby zdrowej psychicznie nastrój waha się zależnie od wpływu rozmaitych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Nastrój żadnego człowieka nie jest przez cały czas stały. Podlega on wahaniom w zależności od doświadczanych zdarzeń czy pojawiających się, zupełnie naturalnie, refleksji dotyczących świata i własnego życia. Odczuwanie smutku czy wyjątkowo silnej radości jest więc całkowicie normalne – problem pojawia się dopiero, gdy stan obniżonego czy podwyższonego nastroju utrzymuje się przez dłuższy czas (dokładne kryteria czasowe są różne w zależności od typu danego schorzenia) i wtedy można mówić o istnieniu u pacjenta zaburzeń nastroju.
Dorastanie jest okresem niezwykle burzliwym, w którym młody człowiek buduje własną tożsamość oraz doświadcza wielu zmian w wyglądzie fizycznym, rozwoju poznawczym i emocjonalnym. W procesie tym również rodzice stają w obliczu nowych zadań, z którymi nie zawsze potrafią się uporać. Czasami zmiany w zachowaniu dziecka wydają im się niepokojące, choć są one naturalną częścią rozwoju i nie świadczą o wystąpieniu zaburzeń.
Nastolatek i nastrój
Nastolatek w fazie rozwojowej, jaką jest okres dojrzewania, zmaga się z różnymi trudnymi emocjami, często niezrozumiałymi dla rodziców i najbliższych. Poszukuje odpowiedzi na pytania o swoją tożsamość. To bardzo ważny i trudny moment, w którym młody człowiek żegna się z dzieciństwem, wchodząc w nieznaną dotąd dla niego dorosłość. Poszukuje odpowiedzi na wiele pytań.
Przejawy depresji w okresie dzieciństwa i młodości są często niecharakterystyczne. Mogą one przypominać przejawy innych stanów i zaburzeń, a ich rozpoznanie wymaga niekiedy znacznego wysiłku. Ważne aby wiedzieć, że zmiany nastroju, które trwają dłużej niż dwa tygodnie są wskaźnikiem poważnych zaburzeń psychicznych dziecka.
Zmiany nastroju, które przebiegają od bycia nadpobudliwym do popadania w melancholię w krótkim czasie, bez istotnego powodu, mogą być wczesnym objawem choroby afektywnej dwubiegunowej lub choroby maniakalno-depresyjnej.
Diagnoza depresji natomiast u dziecka może być trudna, ze względu na podobieństwo objawów zarówno do zachowań i emocji towarzyszących okresowi dojrzewania, jak i innych zaburzeń takich, jak ADHD czy zaburzeń odżywiania.
Zaburzenia depresyjne
W ciągu ostatnich lat obserwuje się wyraźny wzrost zachorowania na zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży, ponadto średnia wieku, w którym objawy pojawiają się po raz pierwszy zdecydowanie obniża się.
Lęki i obawy występują dosyć często, szczególnie we wczesnym dzieciństwie. Takie zachowania są całkiem normalne, Małe dzieci boją się ciemności, cieni na ścianie, stworów z wyobraźni , samotnego zasypiania. Nawet starsze dzieci i młodzież mają wiele obaw związanych np. z akceptacją wśród rówieśników, nowymi sytuacjami, w jakich są stawiane czy też szkołą.
Stres i lęki związane z niekomfortowymi sytuacjami działają mobilizująco. Dziecko uczy się akceptowania siebie i radzenia sobie w dorosłym życiu. Problem pojawia się, kiedy lęki są nadmierne, do tego stopnia, że przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu dziecka.
Wszechogarniający smutek, głębokie poczucie własnej nieudaczności, niskiej wartości, braku sensu życia dotyka coraz młodszych ludzi. Wiele objawów bywa mylonych z lenistwem, nieposłuszeństwem, kłótliwością, buntem. Pamiętajmy, że depresja nie jest stanem, który rozpoznamy po jednym objawie. Zawsze jest to ich kompilacja.
Niepokojące sygnały
Należy szczególnie zwrócić uwagę na sygnały:
- liczne, zmienne, niespecyficzne skargi somatyczne, np. bóle głowy, mięśni, żołądka lub zmęczenie, brak odpowiedniego dla wieku i wzrostu przyrostu masy ciała,
- częste nieobecności w szkole, unikanie jej, gorsze wyniki w nauce,
- wybuchy gniewu, krzyku, skarg, niezrozumiałego rozdrażnienia lub płaczu,
- ucieczka przed wysiłkiem,
- znudzenie,
- utrata zainteresowania zabawami z przyjaciółmi, wycofanie się z nich,
- u młodzieży – alkohol, narkotyki,
- społeczna izolacja, słaba komunikacja,
- obawy przed śmiercią,
- wygórowana nadwrażliwość na odrzucenie,
- zaniedbania w wyglądzie i higienie
- wzmożona drażliwość, złość, wrogość,
- trudności w kontaktach z ludźmi,
- zachowania ryzykowne, niebezpieczne, bez przewidywania konsekwencji,
- poczucie bezwartościowości, bycie nieudacznikiem, tendencje rezygnacyjne, nie podejmowanie wyzwań, nowych zadań, antycypacja porażek.
- trudności w uczeniu się, koncentracji, wytrwałości w zadaniach, pojawianie się niepowodzeń szkolnych.
- skargi na nudę, braku przeżywania przyjemności, radości.
- obniżony poziom aktywności, może być maskowany zaburzeniami zachowania.
- zaburzenia rytmu dobowego, problemy z porannym wstawaniem, lepsze funkcjonowanie w godzinach wieczornych.
- liczne skargi somatyczne, bóle brzucha, głowy, poczucie choroby somatycznej.
- zaniedbania w wyglądzie i higienie
- nadmierna senność i stałe poczucie zmęczenia.
- spadek wagi i brak łaknienia, lub nadmierny przyrost masy ciała.
- nadwrażliwość na odrzucenie w kontaktach rówieśniczych
- ryzyko próby samobójczej jest bardzo wysokie w przypadku depresji młodzieńczej.
- u starszych dzieci i młodzieży, modą pojawiać się depresyjne objawy psychotyczne – urojenia depresyjne.
Zaburzenia depresyjne
Stany depresyjne u małego dziecka są trudno rozpoznawalne, ponieważ mają nietypowy przebieg. Nie występuje typowe obniżonie nastroju, a raczej jego labilnością i okresami drażliwości, „krnąbrności”.
U małych dzieci, jako diagnostyczne mogą być ciągłe skargi somatyczne lub skargi na problemy w relacjach z rówieśnikami, unikanie kontaktów z innymi dziećmi, niechęć do szkoły, wycofywanie się z zabaw. Rzadsze są zaburzenia snu i apetytu. Istotny jest brak oczekiwanego przyrostu masy ciała u dzieci. Mogą pojawić się plany samobójcze, choć zdecydowanie rzadziej są realizowane i prowadzą do śmierci.
Zaburzenia depresyjne u dzieci mają swoją specyfikę i bardzo się różnią się od potocznego wyobrażenia przebiegu depresji u osoby dorosłej, być może właśnie dlatego tak trudno jest rodzicom i nauczycielom wychwycić jej pierwsze symptomy. Zachowania dzieci cierpiących z powodu depresji łatwiej jest widzieć i rozumieć w kategoriach zachowań buntowniczych, lenistwa czy zmian osobowościowych w okresie dojrzewania. Niski poziom edukacji społecznej dotyczący zaburzeń psychicznych sprawia, że objawy depresji u dzieci i młodzieży umykają naszej uwadze, a krytyczne i restrykcyjne reakcje rodziców i nauczycieli na uciążliwe dla otoczenia zaburzenia zachowania mające depresyjne uwarunkowania stają się dodatkowym obciążeniem dla depresyjnych dzieci. Dlatego warto wiedzieć, że w odniesieniu do dzieci i młodzieży możemy mieć do czynienia z następującymi zaburzeniami depresyjnymi.
U kilkulatków nie występuje deklaracja smutku, tylko objawy fizyczne: bóle, nudności, kołatanie serca, zaparcia lub biegunki. Dziecko nie wykształciło umiejętności radzenia sobie z emocjami, które go dopadły. Dlatego organizm somatyzuje objawy - lęk przekształca się np. w ból brzucha.
Dziecko może się moczyć, mieć problemy z zasypianiem. Może pojawić się zmiana w zachowaniu: z pogodnego dziecka zamienia się w człowieczka targanego skrajnymi emocjami. Nagle przestajemy poznawać swoją córkę czy syna, który może stać się nieśmiały i bojaźliwy lub przeciwnie - wzburzony i drażliwy.
Bardzo charakterystyczną cechą depresji dziecięcej jest złość. Innym bardzo charakterystycznym objawem depresji u nastolatków jest agresja. Może to być autoagresja, ale w przypadku młodzieży także prowokowanie bójek, nadużywanie alkoholu, narkotyki, przekraczanie obowiązujących norm społecznych. Inne ważne symptomy to zaburzenia snu, brak apetytu lub objadanie się. Nastolatki przestają spotykać się ze znajomymi. Część z nich zapada się w nudzie. Mają duże trudności z porannym wstawaniem. Niejednokrotnie jedzenie jest jedynym obszarem, nad którym dziecko ma poczucie pełnej kontroli i tam zaczyna się bunt przeciwko światu.
Dziecko zaczyna się gorzej uczyć. Zaniepokoić powinno nas wagarowanie. Trzeba sprawdzić, co za tym stoi. Może to być lęk, jeden z podstawowych składników depresji. Przy czym młodsze dzieci boją się zadań, nowych miejsc. U starszych lęki mają charakter egzystencjalny. Pojawia się poczucie bezsensowności życia, strach przed przyszłością.
Również niepokojące może być sięganie po wszelkiego rodzaju używki przez dzieci i młodzież, które wyniszczają ich organizm – mogą sygnalizować brak troski i dbałości o wygląd.
Obecnie wiadomo już, że zarówno dzieci spokojne, wycofane, jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze „złym zachowaniem”, mogą cierpieć z powodu depresji. Nagła zmiana w wyglądzie fizycznym, która nie wynika z dojrzewania, może wskazywać, że dziecko cierpi na zaburzenia. Podobnie utrata masy ciała spowodowana przez brak apetytu może być wczesnym objawem depresji. Również niepokojące może być sięganie po wszelkiego rodzaju używki przez dzieci i młodzież, które wyniszczają ich organizm – mogą sygnalizować brak troski i dbałości o wygląd.
Kiedy zaobserwujemy takie niepokojące zachowanie u dziecka, należy reagować.
Młodzieńcza depresja
Objawy młodzieńczej depresji mogą być mylone z różnymi zaburzeniami emocjonalnymi zaburzenia zachowania. Depresja u dzieci i młodzieży objawia się zaburzeniami nastroju, zaburzeniami emocjonalnymi, poznawczymi i zachowania. Może mieć charakter nawracających epizodów.
Tym, co powinno nas zaalarmować jest zmiana. Towarzyska córka nagle staje się odludkiem, traci apetyt, zmienia styl ubierania, nagle dostaje złe oceny z ulubionego przedmiotu i nie ma ochoty rozmawiać przez telefon z przyjaciółką. Takie zmiany powinny wzbudzić nasze podejrzenia. Ważne, aby baczniej obserwować dziecko, starać się nienachalnie z nim rozmawiać. Jeżeli tylko czujemy, że dzieje się coś niepokojącego, to zwróćmy się o pomoc do psychologa. Warto też wybrać się do szkoły. Porozmawiać z pedagogiem , psychologiem i nauczycielem. Dobrze również podzielić się z nim spostrzeżeniami, zapytać o to, jak dziecko funkcjonuje w szkole. Być zaangażowanym rodzicem.
Zaburzenia nastroju przejawiają się obniżeniem nastroju, jednak u młodszych dzieci może występować zmienność nastrojowa, a głównym nastrojem może być nastrój drażliwy, stany dysforyczności, a nie depresyjny.
Postępowanie rodzica
Rodzice mają obowiązek zapewnić dziecku odpowiednie warunków do rozwoju. Powinni dbać o jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Dlatego też pojawienie się niepokojących objawów powinno być konsultowane z lekarzem pediatrą, a jeśli zachodzi taka konieczność, z lekarzem psychiatrą.
Można zwrócić się również o wsparcie i pomoc do psychologa. Jeżeli niczym nieuzasadnione objawy utrzymują się kilka tygodni, to niezależnie od wieku dziecka należy szukać pomocy u specjalisty. Depresja sama nie mija, przysypia i wraca w najbardziej niespodziewanym momencie.
Wyleczysz, gdy leczysz” to hasło działań Stowarzyszenia Aktywnie Przeciwko Depresji, które obrazuje podstawową zasadę podejścia do tej choroby. Nie ma tu znaczenia kto choruje, czy dziecko czy dorosły. Wątpliwości odnośnie zachowania dziecka i jego problemów powinny skłaniać do szukania pomocy u psychologa lub lekarza specjalisty – psychiatry dzieci i młodzieży. Leczenie zaburzeń depresyjnych u dzieci powinno być kompleksowe i obejmować zarówno pomoc psychoterapeutyczną, farmakologiczną, trening umiejętności społecznych, a także psychoedukację rodziców.
Gdy dziecko, w przebiegu depresji, ma myśli samobójcze, lub choroba bardzo ogranicza jego funkcjonowanie, wskazana może być hospitalizacja dziecka w oddziale szpitalnym.
Rodzice mają obowiązek wychowywania dzieci i dbania o nie. Oprócz zapewnienia im opieki medycznej i psychologicznej, bardzo ważnym elementem jest zachowanie rodziców. Stworzenie dziecku przyjaznej atmosfery bezpieczeństwa i wyrozumiałości, wspieranie go i pokazywanie mu jego wartości oraz otaczanie go miłością i czułością mogą zdziałać bardzo dużo.
Agnieszka Siczek - psycholog
Sylwia Wesołowska – psycholog
Opracowanie na podstawie:
Imielski W. J Zaburzenia psychiczne i emocjonalne. Wydawnictwo Naukowe Scholar
Krzysiak – Rydel B, Szuster, Turkowski K. „Czynniki wpływające na dobre samopoczucie w okresie młodzieńczym” Zdrowie i dobrostan”
Maslow A.H.: Motywacja i osobowość.
Zasoby internetu
Odsłony: 4379