Uzależnienie jest psychiczną lub fizyczną zależnością od substancji psychoaktywnych, które wywołują doraźną poprawę samopoczucia osoby uzależnionej. Ta poprawa nie trwa długo, natomiast trwałe i daleko idące są negatywne skutki takiej decyzji, tj. uszczerbek na zdrowiu, problemy w relacjach międzyludzkich, uczucie wstydu, przegranej, itp. Większość środków uzależniających wpływa negatywnie na funkcje mózgu. Substancje uzależniające upośledzają zdolności mentalne takie jak: myślenie, koncentracja, czuwanie, dobre samopoczucie, odczuwanie emocji i świadomości. Narkotyki są substancjami psychotropowymi i działają na Ośrodkowy Układ Nerwowy.
Encyklopedyczny poradnik życia rodzinnego wyróżnia następujące sygnały ostrzegawcze, na które powinni zwrócić uwagę rodzice:
W obserwacji pedagogicznej nauczycieli, wychowawców i rodziców zauważa się obniżenie wieku inicjacji alkoholowej oraz wzrost liczby młodych ludzi, sięgających po narkotyki. Jedną z przyczyn tego niepokojącego zjawiska jest kryzys rodziny, nieprawidłowo funkcjonująca rodzina, w której rodzice nie wypełniają odpowiednio swoich obowiązków, nie dostarczają swoim dzieciom wzorców do naśladowania, nie zapewniają możliwości prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Przypuszcza się, że większość rodzin jest
w mniejszym lub większym stopniu dysfunkcjonalnych, tyle, że rodzina „łagodnie” dysfunkcyjna kwalifikuje się jeszcze jako zdrowa. Kiedy dysfunkcjonalność nie mieści się
w granicach tolerancji, zaczynamy mieć do czynienia z problemami emocjonalnymi, zaburzeniami zachowania, uzależnieniami, zachowaniami autodestrukcyjnymi, zaburzeniami osobowości, przemocą.
W rodzinie dysfunkcjonalnej można zauważyć następujące zjawiska:
- przemoc czynną – słowną, fizyczną i seksualną.
- przemoc bierną, czyli brak lub niedostatek rodzicielskiego „zasilenia” emocjonalnego
w stosunku do dzieci. Przemoc ta związana jest z takimi postawami i sytuacjami jak: pracoholizm, chłód emocjonalny, perfekcjonizm, chroniczny konflikt małżeński, rozwód, depresja czy śmierć rodzica.
- „kazirodztwo” emocjonalne, zwane inaczej pomieszaniem ról – polega na obarczaniu dziecka „dorosłymi” rolami i odpowiedzialnością. „Kazirodczy” rodzic zamiast wspierać dziecko emocjonalnie, sam szuka u niego wsparcia.
- zastępcza samorealizacja – rodzic oczekuje, że dziecko zrealizuje jego niespełnione marzenia, czy cele.
- negatywna pedagogika – rodzic w sposób otwarty lub ukryty kształtuje u dziecka negatywny obraz samego siebie, aktualnej rzeczywistości i życia w ogóle.
- sztywne role – trwale zdefiniowane układy ról poszczególnych członków rodziny.
- uwikłanie i dystans – oznacza przesadną bliskość lub przesadny dystans. Przesadna bliskość cechuje rodzica, który traktuje swoje dziecko jako „przedłużenie” samego siebie. Przesadny dystans to zamykanie się członków rodziny w swoich hermetycznych światach.
- tłumienie emocji – zaprzeczanie przeżywanym emocjom.
Ograniczenie ryzyka sięgania przez młodego człowieka po środki psychoaktywne (alkohol, narkotyki) to wspieranie jego prawidłowego rozwoju, budowanie i rozwijanie zdrowych relacji rodzinnych pomiędzy rodzicami i dziećmi. Profilaktyka uzależnień prowadzona jest w domu rodzinnym. Zdrowe i normalne środowisko rodzinne, ukształtowane w oparciu o określone, powszechnie akceptowane normy i wartości, same w sobie stanowią mocną barierę chroniącą przed różnego rodzaju patologią.
Rodzice powinni poznać, w stopniu podstawowym, przebieg rozwoju dziecka od narodzin po wiek dojrzały. Szczególną uwagę należy zwrócić na okres dojrzewania, w którym pojawia się szereg zmian nie tylko w wyglądzie fizycznym, ale też w psychice i zachowaniu dziecka. W okresie dojrzewania psychika dziecka przekształca się. Z małego dziecka staje się dorosłą osobą. Emocjonalne dojrzewanie zazwyczaj nie nadąża za rozwojem biologicznym. Dzieci są wtedy często nerwowe, niespokojne, bywają agresywne, leniwe, zamyślają się, godzinami mogą leżeć, patrzeć w sufit i słuchać głośnej muzyki, mają bardzo zmienne, często sprzeczne nastroje. Bywają obojętne na argumenty rodziców, dotyczące konieczności uczenia się, zadbania o przyszłość i dobre perspektywy. Nie jest to nic innego, jak przymierzanie się do dorosłego świata, branie na siebie odpowiedzialności i konfrontowanie siebie z innymi.
Okres dorastania jest konfrontacją wyobraźni o świecie, przyjaźni i miłości z bolesnym zazwyczaj stanem realności. Dorastający młody człowiek zaczyna sprawdzać samego siebie, dojrzewa do rozwiązywania konfliktów, uczy się żyć w świecie realnym i akceptować fakt, że życie nie jest jedynie pasmem przyjemności i radości, ale, że są to przede wszystkim kompromisy. Nastolatek zaczyna postrzegać rodziców jako zwykłych ludzi, ze wszystkimi ich wadami i zaletami, siebie zaś jako oddzielną jednostkę.
Mózg nastolatka rozwija się i jest daleki od dojrzałości. Zdaniem naukowców dojrzałość tę osiąga dopiero około 25 roku życia. Obszary mózgu dojrzewające najwcześniej to te, które odpowiadają za wzrok, słuch, dotyk, orientację przestrzenną. Potem rozwijają się ośrodki koordynujące te funkcje. Na koniec kora przedczołowa, gdzie mieszczą się takie zdolności, jak planowanie, ustalanie priorytetów, zbieranie myśli, poskramianie impulsów
i analizowanie konsekwencji swoich zachowań. U nastolatków nie jest jeszcze w pełni rozwinięty obszar mózgu zarządzający poczuciem odpowiedzialności. Hormony płciowe, aktywnie wydzielane w tym czasie, mają silny wpływ na mózg i są aktywne zwłaszcza
w ośrodkach odpowiadających za emocje. To poszukiwanie dreszczyku emocji często naraża młodych ludzi na ryzyko. Jest ono tym większe, że obszary mózgu odpowiedzialne za poskramianie ryzykownych, impulsywnych zachowań jeszcze nie do końca się rozwinęły.
Okres dojrzewania to czas trudny zarówno dla młodych ludzi, jak i ich rodziców, opiekunów, czy wychowawców.
Dobra kondycja rodziny, zdrowe relacje, panujące pomiędzy jej członkami to niezbędne warunki do prawidłowego rozwoju dziecka. Nastolatek silnie związany emocjonalnie ze swoją rodziną wie, że w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji życiowej znajdzie w niej wsparcie, a nie krytykę i karę, ucieknie do domu, a nie w świat środków uzależniających (alkoholu i narkotyków). Takie dziecko ma możliwość kształtowania swojego pozytywnego obrazu. Stopniowo poznaje swoją wartość, stara się być twórcze, nie boi się bronić swego stanowiska w grupie rówieśniczej, gdyż potrafi samodzielnie myśleć i podejmować decyzje.
Zdarza się, iż dzieci najtrudniejsze są odrzucane. Dla nich narkotyki, alkohol mogą stać się substytutem tego wszystkiego, czego nie znalazły w domu. Bywa też tak, że nastolatki sięgają po środki psychoaktywne, ponieważ jest im zbyt ciężko. Stawiane są im zbyt duże wymagania lub tych wymagań nie ma w ogóle. Dziecko nie wie, jaką ma iść drogą i nie potrafi normalnie funkcjonować. Nie znajduje celu w życiu i nie umie być z siebie zadowolonym. Aby odczuwać szczęście, muszą być spełnione pewne kryteria. Przede wszystkim dziecko musi odczuwać zadowolenie z bycia w świecie, z tego, jakim jest, jak się sprawdza i jak sobie radzi z trudnościami. Dzieci, którym nie stawia się wymagań nie dają sobie rady z życiem, nie wiedzą, w jaki sposób rozwiązywać problemy. Dzieci potrzebują wartości dla swojego zdrowego rozwoju i prawidłowego funkcjonowania w życiu dorosłym. Jasne normy, w stosunku do których oboje rodzice powinni reprezentować zgodną linię, pomagają nastolatkowi odkryć siebie, swoją wartość, zabezpieczają tym samym przed licznymi niebezpieczeństwami okresu dorastania. Spośród wielu wartości, które rodzice powinni wszczepić każdemu dojrzewającemu dziecku na szczególną uwagę w profilaktyce uzależnień zasługują: samodzielność, wiara w siebie, uczciwość, zaufanie, odwaga, pozytywne postrzeganie siebie, szacunek do innych ludzi. W domu rodzinnym można również ćwiczyć umiejętności mówienia „nie”, podejmowania decyzji czy rozpoznawania środowisk rówieśniczych, w których znajdzie się wartościowych przyjaciół oraz tych,
w których można znaleźć jedynie problemy. Przede wszystkim należy pamiętać, że dom, gdzie dziecko znajdzie zrozumienie i pomoc w kryzysie, stanowi bezpieczną przystań, do której dziecko może z pełnym zaufaniem odwołać się, gdy wymaga tego sytuacja.
Każdy rodzic, dbający o dobry rozwój swojego dziecka powinien pamiętać, że:
- dziecko krytykowane uczy się potępiać;
- dziecko otaczane wrogością uczy się agresji;
- dziecko wyśmiewane uczy się nieśmiałości;
- dziecko otaczane zazdrością uczy się zawiści;
- dziecko zachęcane uczy się wiary w siebie;
- dziecko otaczane wyrozumiałością uczy się cierpliwości;
- dziecko akceptowane uczy się kochać;
- dziecko otaczane aprobatą uczy się lubić siebie;
- dziecko darzone uznaniem uczy się osiągać cel;
- dziecko traktowane uczciwie uczy się prawdy i sprawiedliwości;
- dziecko żyjące w poczuciu bezpieczeństwa uczy się ufności;
- dziecko otoczone przyjaźnią uczy się radości życia.
Literatura:
Referat opracowany przez:
Monika Kołaczek – pedagog;
Odsłony: 1531